Preparaty z melatoniną są najczęściej zalecane osobom, które borykają się z trudnościami z zasypianiem i innymi zaburzeniami snu. Melatonina ma udowodnione działanie w regulowaniu dobowego rytmu snu i czuwania. Jakie jeszcze zastosowanie ma melatonina? Kiedy warto ją przyjmować?

Czym jest melatonina?

Melatonina zwana jest hormonem snu lub hormonem nocy, gdyż organizm człowieka zaczyna ją produkować po zapadnięciu zmroku. Jest wytwarzana głównie w szyszynce, a jej produkcja jest ściśle związana z rytmem dobowym człowieka, czyli z tzw. wewnętrznym zegarem biologicznym, który wyznacza porę zasypiania i budzenia. Wytwarzanie melatoniny ma na celu zsynchronizowanie tego wewnętrznego zegara z rytmem dnia i nocy. Ekspozycja na światło powoduje zahamowanie procesu produkcji melatoniny, natomiast ciemność go stymuluje!

Po zapadnięciu zmierzchu rozpoczyna się wydzielanie melatoniny, powoli człowiek odczuwa coraz większe zmęczenie i staje się senny. Wysoki poziom melatoniny gwarantuje łatwe zasypianie, ogranicza nocne wybudzanie, a także zapewnia fizjologiczny, regenerujący sen! Warto dodać, że najwyższe stężenie melatoniny osiągane jest między północą a godziną 3 nad ranem, zaś zbliżający się świt powoduje jego stopniowy spadek.

Choć melatonina naturalnie występuje w organizmie, jej poziom nie jest stały przez całe życie. Z wiekiem efektywność wydzielania melatoniny w ciągu nocy spada, dlatego też naturalną koleją rzeczy jest to, że osobom starszym częściej doskwierają problemy z zasypianiem, wybudzaniem w nocy i złą jakością snu. Na spadek produkcji melatoniny i związane z tym zaburzenia snu bezpośredni wpływ ma zmiana trybu życia (np. praca do późnych godzin nocnych) i zwiększona ekspozycja na światło. Nie tylko naturalne światło słoneczne wpływa na hamowanie produkcji melatoniny, również i sztuczne oświetlenie, w tym ekrany komputerów, laptopów i smartfonów.

Działanie melatoniny

Na czym polega działanie melatoniny? Reguluje ona rytm dobowy i synchronizuje procesy biologiczne z zegarem astronomicznym, wspiera proces zasypiania, reguluje fazy snu oraz jego długość. Jej niedobór rozregulowuje cykl snu i czuwania, co natomiast zaburza proces wydzielania melatoniny! Sposobem na wyjście z tego błędnego koła jest wprowadzenie preparatu z syntetyczną melatoniną, co pozwoli unormować wewnętrzny zegar biologiczny.

Jakie jeszcze działanie wykazuje melatonina? Okazuje się, że działa przeciwzapalnie i silnie przeciwutleniająco (chroni przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, pomaga dbać o oczy)! Dodatkowo przyczynia się do zwiększenia odporności organizmu. Nie bez powodu mówi się więc, że sen jest najlepszym sposobem wzmacniania i regeneracji organizmu. Mniej oczywiste działanie melatoniny związane jest między innymi z jej termoregulacyjnymi, hipotensyjnymi i cytoprotekcyjnymi właściwościami. Ponadto melatonina wywiera wpływ na układ hormonalny, mówiąc dokładniej, działa antygonadotropowo, czego efektem jest opóźnianie procesu dojrzewania płciowego. Uważa się, że może łagodzić też objawy depresji i nieprzyjemne skutki refluksu żołądkowego.

Zastosowanie melatoniny

Skuteczność melatoniny w leczeniu bezsenności i innych zaburzeń snu została udowodniona. Leki i suplementy diety z melatoniną w szczególności są zalecane osobom z zespołem opóźnionej fazy snu, osobom niewidomym, osobom starszym, osobom pracującym w systemie zmianowym i osobom, które podróżują ze zmianą stref czasowych. Ponadto zastosowanie melatoniny wskazane jest u osób z bezsennością pierwotną w celu poprawy jakości snu, a także u osób, które mają okresowe trudności z zasypianiem.

Choć zasadniczo stosowanie melatoniny u dzieci jest niezalecane, to w niektórych przypadkach lekarz może rekomendować jej przyjmowanie. Dotyczy to głównie dzieci (powyżej 4. roku życia) z zaburzeniami ze spektrum autyzmu i dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), u których występują problemy ze snem.

Obecnie zastosowanie melatoniny przede wszystkim obejmuje zaburzenia snu. Nad wykorzystaniem innych jej właściwości nadal trwają intensywne badania naukowe, skupiające się między innymi nad wpływem melatoniny na – obniżanie ciśnienia krwi w nocy u osób z nadciśnieniem tętniczym, zmniejszanie ilości płytek krwi, zmniejszanie niepokoju przed operacją, łagodzenie migren i bólu przy endometriozie, a także nad wykorzystaniem jej w leczeniu niektórych nowotworów.

Dawkowanie melatoniny

Jeśli chodzi o dawkowanie melatoniny, to wysokość dawki jest mniej istotna niż pora, kiedy melatonina jest stosowana. W przypadku trudności z zasypianiem i w zespole opóźnionej fazy snu zalecane jest stosowanie melatoniny w dawce 1mg na 30-60 minut przed snem. Takie dawkowanie melatoniny pozwala skrócić czas potrzebny do zaśnięcia! Zazwyczaj 1mg jest wystarczający, jednakże jako standardową dawkę przy tego typu problemach wskazuje się 1-5mg, przy czym zaleca się rozpocząć od niższej dawki i w razie potrzeby stopniowo ją zwiększać.

Jeśli stosowanie 5-10mg melatoniny nie przynosi oczekiwanego rezultatu, należy przypuszczać, że problemem nie jest niewystarczające dawkowanie melatoniny. W takim przypadku zaleca się skonsultować z lekarzem. Wprawdzie badania wskazują na wysoką skuteczność melatoniny w leczeniu zaburzeń snu, nie znaczy to jednak, że działa ona z równą skutecznością u każdego. Jeśli zaburzenia snu są pokłosiem stanów lękowych i depresyjnych, zaburzeń hormonalnych lub skutkiem refluksu, melatonina może nie być wystarczająca.

Suplementacja melatoniną zalecana jest osobom, które wybierają się w daleką podróż do innych stref czasowych, przyjmowanie jej jeszcze przed rozpoczęciem podróży pozwala ograniczyć zmęczenie związane z różnicą czasu, czyli tzw. jet lag. Stosowanie melatoniny należy kontynuować przynajmniej 2-5 dni po dotarciu do celu. Zwykle rekomenduje się 1-3mg melatoniny na godzinę przed pójściem spać. U osób niewidomych z zaburzeniami rytmu dobowego zalecane jest następujące dawkowanie melatoniny – 1-5mg przyjmowane około godziny 21-22.

Leki i suplementy diety dostępne w aptekach zawierają syntetyczną melatoninę. Profil bezpieczeństwa jej stosowania jest wysoki, można ją stosować przez dłuższy czas (tylko po wcześniejszej konsultacji z lekarzem!), co najważniejsze składnik ten nie uzależnia. Na rynku melatonina w różnych dawkach dostępna jest bez recepty, jednak dla efektywności leczenia bądź suplementacji zaleca się skonsultować z lekarzem lub farmaceutą przed zastosowaniem preparatu. Dodatkowo działanie melatoniny warto wspomagać, np. unikając wieczorem mocnych świateł i ekranów.

Melatonina – przeciwwskazania i możliwe skutki uboczne

Kto nie powinien stosować melatoniny? Nie jest zalecana dla osób z nadwrażliwością na melatoninę, a także dla osób z chorobami wątroby, chorobami autoimmunologicznymi, chorobami psychicznymi. Nie powinno się również stosować melatoniny w połączeniu z alkoholem. Jest ona przeciwwskazana dla kobiet w okresie ciąży i karmienia piersią. Zastosowanie melatoniny u dzieci nie jest zakazane, jednak nie należy tego robić bez porozumienia z lekarzem.

Melatonina jest bezpiecznym lekiem i nie jest toksyczna dla człowieka, zaś przedawkowanie zdarza się rzadko. Jednak podczas jej stosowania trzeba wziąć pod uwagę możliwość wystąpienia działań niepożądanych. Mogą pojawić się bóle i zawroty głowy, a ponadto nudności i senność. Co więcej, melatonina może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami – antydepresantami, lekami rozrzedzającymi krew, lekami regulującymi ciśnienie, lekami na cukrzycę.

Melatonina – niedobór i nadmiar

Do niedoboru melatoniny dochodzi wskutek zaburzenia naturalnego dobowego rytmu snu i czuwania, czego konsekwencją są zaburzenia snu i pogorszenie ogólnego stanu zdrowia i samopoczucia, senność i zmęczenie w ciągu dnia, zaburzenia koncentracji, rozkojarzenie, drażliwość i ból głowy. Trzeba pamiętać, że jej niedobór może prowadzić do poważnych schorzeń – depresji, otyłości, zaburzeń hormonalnych, chorób sercowo-naczyniowych, udaru mózgu, zawału serca, niektórych nowotworów (np. piersi, okrężnicy, prostaty), cukrzycy, chorób oczu i jelit, omamów, halucynacji i spadku odporności.

Nadmierne stężenie melatoniny może natomiast spowodować, że będą pojawiały się sny o dziwnych treściach lub koszmary, a także będzie utrzymywało się nadmierne zmęczenie i senność oraz stany depresyjne. Nadmiar melatoniny niekoniecznie związany jest z przyjmowaniem jej w zbyt wysokich dawkach, może być skutkiem niektórych chorób, np. marskości wątroby lub niewydolności nerek.

Melatonina pełni ważną funkcję w utrzymaniu prawidłowego rytmu dobowego i umożliwia utrzymanie dobrej jakości snu. U osób z zaburzeniami snu często obserwuje się niedobór melatoniny, dlatego rekomendowane jest stosowanie leków z syntetyczną melatoniną. W aptekach preparaty dostępne są w różnych postaciach (np. tabletki, spraye) i w różnych dawkach.