Atopowe zapalenie skóry to specyficzna dermatoza, która może dotknąć pacjentów w każdym wieku – od niemowląt, poprzez osoby dojrzałe, aż po seniorów. Charakteryzuje się występowaniem zmian skórnych o określonym wyglądzie, pojawiających się na twarzy, w obrębie wyprostnych części kończyn (wewnętrzne strony łokci i kolan) oraz rzadziej w innych miejscach na ciele. Leczenie AZS polega głównie na terapii objawowej (czyli na niwelowaniu symptomów), przy czym u pacjentów, u których możliwe jest ustalenie czynnika wywołującego zmiany (czynnika alergizującego) wdraża się także terapię przyczynową.

W jaki sposób rozpoznać AZS i kiedy zgłosić się do lekarza? Jak przebiega diagnostyka i czy atopowe zapalenie skóry można całkowicie wyleczyć? Odpowiedzi na te i inne pytania związane z AZS znajdują się poniżej – zapraszamy do lektury!

Atopowe zapalenie skóry – objawy. Czym jest AZS?

AZS jest przewlekłą, zapalną chorobą skóry o nawracającym charakterze – w praktyce oznacza to, że u pacjenta cierpiącego na to schorzenie obserwuje się okresy zaostrzenia objawów oraz ich remisji (wycofania). Dawniej AZS określane było również mianem wyprysku atopowego lub alergicznego (te nazwy czasem nadal używane są w kontekście opisu objawów), świerzbiączką Besniera czy też alergicznym zapaleniem skóry. Ogólnie rzecz biorąc, omawiana dolegliwość wywoływana jest przez nieprawidłową reakcję immunologiczną komórek skóry przy kontakcie z konkretnym czynnikiem lub pod jego wpływem.

Objawy atopowego zapalenia skóry różnią się nieco od siebie w zależności od okresu życia, w którym się pojawią. Z tego względu symptomy podzielono na:

• niemowlęcą postać AZS (rozpoznawana u dzieci do 2 roku życia) – ze zmianami skórnymi zlokalizowanymi zwykle w obrębie twarzy (najczęściej policzków), owłosionej skóry głowy i części wyprostnych kończyn (rzadko w okolicy pieluszkowej). Zmiany mają charakter pęcherzyków z treścią surowiczą (po ich naruszeniu pojawia się wysięk), są zlokalizowane na zaczerwienionym, rumieniowym podłożu, czasem dochodzi do powstania tak zwanych przeczosów (czyli charakterystycznych śladów w miejscach podrapanych przez dziecko);
• dziecięca postać AZS (rozpoznawana od 2-3 do 11-12 roku życia) – w tym okresie zmiany skórne mogą utrzymywać się lub dopiero zostać rozpoznane. Zwykle utrzymują się w okolicach dołów podkolanowych oraz dołów łokciowych, a dodatkowo obejmują szyję, kark, okolice powiek oraz ust (rzadziej policzków). Skóra łuszczy się, w przypadku drapania obecne są wspomniane wcześniej przeczosy. Może dochodzić do powstawania nadżerek, a nawet do nadkażeń bakteryjnych;
• młodzieńcza i dorosła postać AZS (rozpoznawana po 13-14 roku życia i później) – przebiega podobnie jak postać opisana powyżej, przy czym zmiany skórne mogą wykazywać tendencję do twardnienia i pogrubienia się (czasem opisuje się je jako podobne do „kory drzewa). Objawy AZS w dorosłości mogą obejmować także nadgarstki oraz zewnętrzne części dłoni i stóp, a także skórę głowy (łuszczenie się jej bywa mylone z łupieżem).

Więcej informacji o przyczynach AZS, a także o epidemiologii tej dermatozy, znajdziesz tutaj: https://www.adamed.expert/pacjent/choroby-i-objawy/skora-i-paznokcie/atopowe-zapalenie-skory-objawy-leczenie-profilaktyka

Atopowe zapalenie skóry – przyczyny i czynniki wyzwalające

Niestety, szczegółowy mechanizm powstawania AZS oraz jego przyczyny nie są do końca poznane – wiadomo natomiast, jakie czynniki składają się na zwiększone ryzyko wystąpienia atopowego zapalenia skóry. U pacjentów cierpiących na omawianą dermatozę obserwuje się bowiem dysfunkcyjne działanie komórek Langerhansa – czyli komórek skóry znajdujących się w warstwie kolczystej naskórka, odpowiedzialnych za reakcję odpornościową aktywowaną w momencie kontaktu z alergenem. U osób z AZS reakcja ta jest nadmierna – „uruchamia się” już po styczności z naprawdę niewielką ilością alergenu, co u zdrowych osób nie ma miejsca. Oprócz tego w genezie AZS upatruje się także czynników genetycznych (dzieci pacjentów z AZS mają kilkudziesięciokrotnie większą szansę na zachorowanie), a także naruszenia warstwy ochronnej skóry – czyli bariery hydrolipidowej.

W przebiegu AZS u wielu chorych można wyszczególnić tak zwane czynniki wyzwalające – czyli czynniki sprzyjające aktywowaniu zmian skórnych po okresach remisji. Wśród nich wyróżnia się:

• brak odpowiedniej pielęgnacji skóry (nieuwzględniającej stosowanie emolientów);
• ekspozycję na czynniki mocno wysuszające skórę: ostre słońce, piasek, słoną wodę (ogólnie – długie moczenie skóry), uszkodzenia mechaniczne, kosmetyki z zawartością alkoholu i innych składników naruszających barierę hydrolipidową skóry;
• stres – u większości osób AZS zaostrza się w okresach odczuwania przewlekłego stresu;
• kontakt z alergenami – roztoczami, kurzem, pyłkami roślin (w tym z alergenami pokarmowymi – zwłaszcza z białkami mleka krowiego czy glutenem;
• kontakt z materiałami i powierzchniami drażniącymi skórę (pacjenci najczęściej zgłaszają pogorszenie objawów skórnych po kontakcie z wełną, natomiast do podrażnień może przyczynić się także noszenie lnu i innych, „chropowatych” w dotyku tkanin).

Atopowe zapalenie skóry – leczenie

Leczenie atopowego zapalenia skóry ma na celu zniwelowanie uciążliwych, swędzonych zmian oraz utrzymywanie jak najdłuższych okresów remisji. Do metod leczenia AZS zalicza się:

• leczenie miejscowe – zwykle ordynowane w przypadku aktywnych zmian skórnych, uwzględniające stosowanie maści, kremów, pianek lub płynów z substancją czynną (zazwyczaj są to glikokortykosteroidy lub inhibitory kalcyneuryny). W niektórych przypadkach konieczne jest tworzenie wilgotnych opatrunków z wykorzystaniem wymienionych powyżej preparatów i/lub emolientów;
• leczenie miejscowe przeciwdrobnoustrojowe lub przeciwwirusowe (w przypadku zakażenia zmian patogenami – przykładowo, drożdżakami lub wirusem opryszczki);
• stosowanie emolientów – czyli produktów zawierających w sobie składniki natłuszczające. Ich używanie jest szczególnie istotne po kąpieli i myciu, gdy skóra narażona jest na utratę cząsteczek wody. Kosmetyki z emolientami uelastyczniają naskórek, wspierają jego regenerację, a oprócz tego tworzą na skórze warstwę okluzyjną, zabezpieczającą przed wysuszeniem i negatywnym wpływem czynników zewnętrznych;
• unikanie czynników drażniących i wyzwalających (omówionych już powyżej), takich jak długie kąpiele, ekspozycja na wiatr, mróz, ostre słońce, stres, kontakt z alergenami lub szorstkimi powierzchniami i innymi elementami otoczenia wzmagającymi podrażnienia;
• stosowanie leków ogólnoustrojowych – jeśli zachodzi taka konieczność (zwykle mowa tu o pacjentach z alergią, którzy muszą przyjmować leki przeciwhistaminowe).

Mniej popularną, ale skuteczną metodą leczenia AZS jest także fototerapia – należy jednak pamiętać, by stosować ją pod okiem lekarza dermatologa, a nigdy samodzielnie (na przykład chodząc na solarium lub praktykując ekspozycję na światło z domowymi lampami).

W zapobieganiu nawrotom AZS szczególnie istotna jest profilaktyka – polegająca na ciągłym stosowaniu preparatów z emolientami (dostępnymi bez recepty w niemalże każdej aptece), a także na unikaniu „wyzwalaczy” (jeśli pacjent jest w stanie je zidentyfikować).

Źródła:

1. Dr n. med. M. Świerczyńska-Kępa, Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dorosłych: przyczyny, objawy i leczenie [w:] Medycyna Praktyczna, 25.04.2022
2. Dr hab. D. Jenerowicz, prof. UMP, dr hab. A. Polańska, Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci i niemowląt: przyczyny, objawy i leczenie [w:] Medycyna Praktyczna, 14.07.2022
3. Lek A. Gawdzik, prof. dr hab. n. med. J. Maj, Atopowe zapalenie skóry [w:] Medycyna po Dyplomie 11/2022
4. R. Nowicki, Leczenie infekcji skóry w atopowym zapaleniu skóry [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 5
5. J. Narbutt, A. Lesiak, I-modulia w badaniach klinicznych – zastosowanie emolientów u chorych na atopowe zapalenie skóry [w:] Forum Dermatologicum 2016, tom 2 nr 4

Artykuł sponsorowany