Nadciśnienie tętnicze sieje spustoszenie w organizmach chorych osób. Warto wiedzieć, co nam grozi, gdy nie zaczniemy dbać o prawidłowe wartości ciśnienia. Czy nadciśnienie tętnicze uszkadza narząd wzroku? Na czym polega uszkodzenie siatkówki, naczyniówki i nerwu wzrokowego? W jaki sposób można ocenić zmiany nadciśnieniowe w oku? Jak przeprowadza się badanie dna oka? Dlaczego warto je wykonywać? Jak klasyfikuje się zaobserwowane zmiany? Kto i jak często powinien badać dno oka?

Czy nadciśnienie tętnicze uszkadza narząd wzroku?

Każdy z narządów w naszym ciele jest zaopatrywany w niezbędne składniki odżywcze za pomocą naczyń krwionośnych. Tętnice jako jeden z elementów układu krążenia są bezpośrednio narażone na działanie wysokiego ciśnienia tętniczego i ulegają pod jego wpływem wielu zmianom. Narząd wzroku składa się z wielu elementów, a uszkodzeniu na skutek hipertensji ulegają siatkówka, naczyniówka i nerw wzrokowy. Każda z tych części gałki ocznej ma odrębne unaczynienie, dlatego zachodzą w nich inne procesy patologiczne.

Na czym polega uszkodzenie siatkówki?

Uszkodzenie siatkówki w wyniku nadciśnienia tętniczego to tak zwana retinopatia nadciśnieniowa. Hipertensja, zwłaszcza długo się utrzymująca, prowadzi do znacznego zwężenia tętnic siatkówki. W konsekwencji dochodzi do uszkodzenia bariery między naczyniami a siatkówką, co objawia się przedostawaniem poza tętnice elementów morfotycznych krwi i osocza. Powstają płomykowate wybroczynki oraz tak zwane wysięki twarde. Mogą one przybierać kształt gwiazdy.

Gdy natomiast ciśnienie tętnicze wzrasta jedynie nieznacznie, nie dochodzi do zwężania naczyń i powstawanie zmian wysiękowych. Wówczas ma miejsce postępujące stwardnienie ścian tętnic. Na skrzyżowaniach naczyń, stwardniała tętnice uciska przechodzącą pod nią żyłę, powodując jej przewężenie, a przed miejscem styku rozszerzenie.

Czym jest choroidopatia nadciśnieniowa?

Choroidopatia nadciśnieniowa to zmiany powstające w naczyniówce w ostrej fazie nadciśnienia, zwłaszcza u osób młodych. Rozwija się włóknikowata martwica tętnic i tętniczek z zamknięciem ich światła. W wyniku tego dochodzi do przesiąkania płynu do przestrzeni podsiatkówkowej z wtórnym ogniskowym pęcherzowym odwarstwianiem siatkówki. Takie zmiany widoczne są jako nierówne żółtawe plamki rozrzucone na dnie oka, a nazywa się je plamami Elschniga. W złośliwej fazie nadciśnienia naczyniówka ulega dużo poważniejszym uszkodzeniom niż siatkówka.

Jakim uszkodzeniom ulega nerw wzrokowy?

Złośliwej fazie nadciśnienia tętniczego towarzyszy obrzęk tarczy nerwu wzrokowego. Charakteryzuje się on zatarciem granicy tarczy, wypełnieniem fizjologicznego zagłębienia i uniesieniem ponad poziom otaczającej siatkówki. W jakie sposób dochodzi do takich zmian, nadal jednoznacznie nie ustalono. Obrzęk tarczy nerwu wzrokowego zwykle przebiega bez zaburzeń widzenia.

W jaki sposób można ocenić zmiany nadciśnieniowe w obrębie oka?

Gałka oczna jest jedynym narządem w cały naszym organizmie, którego naczynia można ocenić bezinwazyjnie. Żeby ocenić skutki nadciśnienia w obrębie siatkówki, naczyniówki i tarczy nerwu wzrokowego, wystarczy dokonać badania dna oka. Najczęściej używa się do tego oftalmoskopu i wykonuje wziernikowanie bezpośrednie. Takie badanie może wykonać każdy lekarz, wystarczy sprzęt wielkości długopisu i doświadczenie. Bardziej skomplikowanym sposobem oglądanie dna oka jest wziernikowanie pośrednie bądź ocena w biomikroskopie.

Jak przeprowadza się badanie dna oka?

Badania dna oka dokonuje się bez znieczulenia w pozycji siedzącej. W celu dokładnej oceny struktur wnętrza gałki ocznej należy rozszerzyć źrenicę pacjenta, podając do worka spojówkowego lek- najczęściej tropikamid. Przed podaniem kropli, lekarz powinien zapytać badanego o chorowanie na jaskrę. W przypadku osób z jaskrą nie stosuje się rozszerzania źrenicy, by nie sprowokować ostrego ataku choroby lekiem. Wówczas ocenia się oko bez wcześniejszej ingerencji. Badania dokonuje się zawsze w ciemnym pomieszczeniu. Lekarz przykłada aparat możliwie blisko gałki ocznej i ogląda jej wnętrze. Zadaniem pacjenta jest otwarcie oczu i patrzenie przed siebie. Badanie nie powoduje dolegliwości i trwa krótko.

Dlaczego warto badać dno oka?

Ocena stanu naczyń, siatkówki i nerwu wzrokowego ma ważne znaczenie diagnostyczne, bo umożliwia ustalenie stopnia zaawansowania nadciśnienia tętniczego, dynamikę jego postępu oraz monitorowanie skuteczności leczenia. Zmiany w naczyniach widocznych na dnie oka świadczą o istnieniu podobnych patologii w innych narządach. Obraz zmian w gałce ocznej w nadciśnieniu tętniczym nie zależy od przyczyn je wywołujących, ale od dynamiki i czasu trwania procesu chorobowego. Oznacza to, że zarówno w hipertensji pierwotnej jak i wtórnej, konsekwencje dla oka są takie same.

Jak klasyfikuje się zaobserwowane zmiany?

Zmiany nadciśnieniowe na dnie oka usystematyzowano z uwzględnieniem stanu ogólnego pacjenta i rokowania dotyczącego życia. Aktualnie stosuje się czterostopniowy podział Keitha, Wagenera i Bakera.

– Stopień pierwszy to czynnościowe dyskretne zwężenia drobnych tętnic, które ustępują wraz z normalizacją ciśnienia. Wskaźnik 10-letniego przeżycia dla tych chorych wynosi ok. 70%.

– W stopniu drugim obserwuje się uogólnione zwężenie naczyń tętniczych z wyprostowaniem ich przebiegu. Pojawia się objaw ucisku stwardniałej tętnicy na żyłę w miejscu skrzyżowania, tak zwany objaw Gunna. Poza tym widoczne są wysięki. Taki obraz dna oka wskazuje na utrwalone nadciśnienie tętnicze. W tym stadium szansa na 10-letnie przeżycie to ok. 50%.

– Trzeci stopień pod względem morfologii zmian wygląda jak drugi tylko o dużo większym nasileniu. W tej fazie nadciśnienie tętnicze jest wysokie, zwłaszcza rozkurczowe- odpowiada to wczesnej fazie złośliwej hipertensji. Wraz ze zmianami na dnie oka mogą pojawiać się objawy niewydolności nerek i serca, a rokowanie co do przeżycia najbliższych 10 lat spada do ok. 35%.

– W czwartym stadium zaobserwować można wszystkie zmiany powyższych stopni i dodatkowo obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, jeśli faza złośliwa nadciśnienia stanowi zaostrzenie długotrwającego procesu chorobowego. W sytuacji, kiedy czwarta faza rozwija się gwałtownie, na dnie oka dostrzec można głównie obrzęk tarczy nerwu wzrokowego. Prognoza przeżycia 10-letniego dla tego stopnia jest najmniej korzystna i wynosi ok. 20%.

Kto i jak często powinien badać dno oka?

Wszyscy chorzy z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym jak i osoby, u których podejrzewa się hipertensję powinny mieć wykonane badanie dna oka. Najłatwiejszą metodą oceny zmian naczyniowych jest wziernikowanie bezpośrednie za pomocą oftalmoskopu, które wykonać może każdy lekarz. W razie wątpliwości, zawsze warto skorzystać z pomocy okulisty. Badanie zaleca się powtarzać co 6 miesięcy.